ابن‌جباره شهاب‌الدین ابوالعباس احمد بن محمد مقدسی مرداویاِبن جُباره، ابوالعباس احمد بن محمد بن عبدالولی مقدسی مرداوی، ملقب به شهاب‌الدین، مقری، فقیه، نحوی و مفسر سده‌های ۷ و ۸ ق/ ۱۳ و ۱۴ م. ۱ - ولادتوی فرزند یکی از علمای بزرگ حنبلی است. [۱]
ا بن رجب، عبدالرحمان، ذیل طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۴۳، به کوشش محمدحامد فقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
نسبت «مرداوی» اشاره به این نکته دارد که اصل این خاندان از قریه «مردا» در حومه نابلس بوده است. ابن جباره در فاصله سال‌های ۶۴۷ - ۶۴۹ ق/ ۱۲۴۹-۱۲۵۱ م [۲]
ابن جزری، محمد، غایةالنهایة، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش ک برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
[۳]
ابن کثیر، البدایة، ج۱۴، ص۱۴۲.
احتمالاً در مردا چشم به جهان گشود و از کودکی تحت مراقبت پدرش آغاز به تحصیل کرد.۲ - اساتیدوی بعد از ۶۸۰ق به مصر سفر کرد [۴]
ا بن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۸۷، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
و در مدت اقامت طولانی خود در آن دیار از محضر بزرگانی چون حسن راشدی، ابن نحاس و قرافی به ترتیب علوم قرائت، نحو و اصول فقه را فراگرفت. [۵]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، ج۲، ص۴۰۵، تتمة المختصر فی اخبار البشر، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
[۶]
ابن جزری، محمد، غایةالنهایة،ج۱، ص۱۲۲، به کوشش ک برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
[۷]
ابن حجر، احمد، ج۱، ص۳۰۷، الدرر الکامنة، به کوشش محمد عبدالمعید خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
از مشایخ سایر بلاد چون خطیب مردا، کرمانی و ابن عبدالدائم نیز بهره جست [۸]
ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۳۰۷، به کوشش محمد عبدالمعید خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
و از برخی دیگر حدیث شنید، سپس حج گزارد و مدتی مجاور مکه شد. [۹]
مجیرالدین، قاضی ابوالیمن، الانس الجلیل،ج۲، ص۲۵۸- ۲۵۹، عمان، ۱۹۷۳م.
۳ - شاگردانآنگاه به دمشق رفت و در صالحیه اقامت گزید و مجلس درس دائر کرد. [۱۰]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، تتمة المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۶، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
[۱۱]
ابن جزری، محمد، غایةالنهایة، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش ک برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
از مهم‌ترین شاگردان ابن جباره که در قدس و دمشق از او بهره برده‌اند، می‌توان از شمس الدین ذهبی و علم‌الدین برزالی نام برد. [۱۲]
ا بن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۸۷، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
ابن جباره پس از ترک دمشق به حلب رفت و مدتی در آن شهر اقامت گزید و به تدریس پرداخت. از شاگردان مهم او در این دوره می‌توان زین‌الدین ابن وردی را ذکر کرد. [۱۳]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، تتمة المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۶، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
در فن قرائت نیز شاگردانی همچون شریف احمد بن قرمی]]]]]]]]]]، عبدالله بن سلیمان مراکشی، عبدالرحمان بن ابی بکر کرکی، احمد بن نحله، ابوالمعالی محمد بن لبان و ابواسحاق ابراهیم بن احمد شامی تربیت کرد. [۱۴]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش ک برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
[۱۵]
ابن جزری، محمد، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۶۴، به کوشش محمد ضباع، قاهره، مکتبة مصطفی محمد.
۴ - مقام علمیوی با وجود اینکه علوم مختلف اسلامی را تحصیل کرده و در نحو و تفسیر نیز تألیفاتی داشت، شهرت خود را بیش‌تر مدیون علم قرائت بود که آن را نزد مشایخ بزرگ مصر و شام فرا گرفته بود و در این فن آثار متعددی نیز تألیف نمود. مجیرالدین [۱۶]
مجیرالدین، قاضی ابوالیمن، الانس الجلیل،ج۲، ص۲۵۹، عمان، ۱۹۷۳م.
می‌گوید که مشیخه بیت المقدس به او منتهی می‌شد. ابن وردی [۱۷]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، تتمة المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۵، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
نیز از او به عنوان یک فقیه و اصولی یاد کرده است.مذهب فقهی او همچون پدرش « حنبلی » بود. [۱۸]
ا بن رجب، عبدالرحمان، ذیل طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۴۳- ۳۸۶، به کوشش محمدحامد فقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
۵ - وفاتابن جباره در اواخر عمر به قدس بازگشت و سحرگاه روز یکشنبه ۴ رجب ۷۲۸ ق/ ۱۵ مه ۱۳۲۸ م همانجا بدرود حیات گفت [۱۹]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، تتمة المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۵ به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
[۲۰]
ا بن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۸۷ قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
و در جامع دمشق بر او نماز غائب خوانده شد. [۲۱]
مجیرالدین، قاضی ابوالیمن، الانس الجلیل،ج۲، ص۲۵۹، عمان، ۱۹۷۳م.
۶ - آثار خطی۱. شرح الرائیه شرح عقیلة اتراب القصائد فی أسنی المقاصد معروف به شرح الرائیه، متن این کتاب قصیده رائیه در رسم الخط مصحف از شاطبی است. [۲۲]
ظاهریه، خطی (علوم القرآن، ج۳، ص۳۷۳، علوم القرآن الکریم).
ابن جزری شرح رائیه را نیکو‌تر و مفید‌تر از شرح لامیّه وی دانسته است. [۲۳]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش ک برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۲. مختصر الکشاف عن حقائق التنزیل که اختصاری از تفسیر کشاف زمخشری است. نسخه‌ای از مجلد اول آن از فاتحة الکتاب تا پایان سوره انعام در کتابخانه ظاهریه موجود است. [۲۴]
ظاهریه، خطی (علوم القرآن، ج۳، ص۴۰۳، علوم القرآن الکریم).
احتمال می‌رود که این اثر با تفسیر مقدسی [۲۵]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۹، استانبول، ۱۹۴۳م.
و فتح القدیر فی التفسیر [۲۶]
ظاهریه، خطی (علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۳۳، علوم القرآن الکریم).
یکی باشد. در هر حال بجز حاجی خلیفه، مجیرالدین [۲۷]
مجیرالدین، قاضی ابوالیمن، الانس الجلیل،ج۲، ص۲۵۹، عمان، ۱۹۷۳م.
نیز تفسیری از ابن جباره را نام برده است.۳. المفید فی شرح القصید معروف به شرح الشاطبیة، این کتاب در ۴ جلد بوده و شرحی بر قصیدة لامیّة در قرائات سبع معروف به حرزالامانی و وجه التهانی از شاطبی است. و نسخه‌ای کامل از آن شرح در کتابخانه کوپریلی موجود است. [۲۸]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۴۰۷- ۴۰۸.
۷ - آثار منسوب به او۱. شرح قصیده نونیه سخاوی در تجوید [۲۹]
ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۳۰۸، به کوشش محمد عبدالمعید خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۲. شرح الفیه ابن معطی در نحو [۳۰]
مجیرالدین، قاضی ابوالیمن، الانس الجلیل،ج۲، ص۲۵۹، عمان، ۱۹۷۳م.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش ک برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م. (۲) ابن جزری، محمد، النشر فی القراءات العشر، به کوشش محمد ضباع، قاهره، مکتبة مصطفی محمد. (۳) ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، به کوشش محمد عبدالمعید خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۴) ا بن رجب، عبدالرحمان، ذیل طبقات الحنابلة، به کوشش محمدحامد فقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م. (۵) ا بن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۶) ا بن کثیر، البدایة. (۷) ابن وردی، زین‌الدین عمر، تتمة المختصر فی اخبار البشر، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م. (۸) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۳م. (۹) ظاهریه، خطی (علوم القرآن، علوم القرآن الکریم). (۱۰) کوپریلی، خطی؛ مجیرالدین، قاضی ابوالیمن، الانس الجلیل، عمان، ۱۹۷۳م؛ ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جباره»،ج۳، ص۱۰۲۱. |