زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

ابن‌جباره شهاب‌الدین‌ ابوالعباس‌ احمد بن محمد مقدسی‌ مرداوی‌





اِبن جُباره‌، ابوالعباس‌ احمد بن محمد بن عبدالولی‌ مقدسی‌ مرداوی‌، ملقب‌ به‌ شهاب‌الدین‌، مقری‌، فقیه، نحوی ‌و مفسر سده‌های‌ ۷ و ۸ ق/ ۱۳ و ۱۴ م.


۱ - ولادت



وی‌ فرزند یکی‌ از علمای‌ بزرگ‌ حنبلی ‌ است.
[۱] ا بن رجب‌، عبدالرحمان‌، ذیل‌ طبقات‌ الحنابلة، ج۲، ص۳۴۳، به‌ کوشش‌ محمدحامد فقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۲ق‌/۱۹۵۳م‌.

نسبت‌ «مرداوی‌» اشاره‌ به‌ این‌ نکته‌ دارد که‌ اصل‌ این‌ خاندان‌ از قریه «مردا» در حومه نابلس ‌ بوده‌ است.
ابن جباره در فاصله سال‌های‌ ۶۴۷ - ۶۴۹ ق/ ۱۲۴۹-۱۲۵۱ م‌
[۲] ابن جزری‌، محمد، غایةالنهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
[۳] ابن کثیر، البدایة، ج۱۴، ص۱۴۲.
احتمالاً در مردا چشم‌ به‌ جهان‌ گشود و از کودکی‌ تحت‌ مراقبت‌ پدرش‌ آغاز به‌ تحصیل‌ کرد.

۲ - اساتید



وی‌ بعد از ۶۸۰ق‌ به‌ مصر سفر کرد
[۴] ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، ج۶، ص۸۷، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.
و در مدت‌ اقامت‌ طولانی‌ خود در آن‌ دیار از محضر بزرگانی‌ چون‌ حسن‌ راشدی‌، ابن نحاس‌ و قرافی‌ به‌ ترتیب‌ علوم‌ قرائت‌، نحو و اصول‌ فقه‌ را فراگرفت.
[۵] ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، ج۲، ص۴۰۵، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
[۶] ابن جزری‌، محمد، غایةالنهایة،ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
[۷] ابن حجر، احمد، ج۱، ص۳۰۷، الدرر الکامنة، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
از مشایخ‌ سایر بلاد چون‌ خطیب‌ مردا، کرمانی‌ و ابن عبدالدائم‌ نیز بهره‌ جست‌
[۸] ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۳۰۷، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
و از برخی‌ دیگر حدیث ‌ شنید، سپس‌ حج ‌ گزارد و مدتی‌ مجاور مکه ‌ شد.
[۹] مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۸- ۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.


۳ - شاگردان



آنگاه‌ به‌ دمشق ‌ رفت‌ و در صالحیه‌ اقامت‌ گزید و مجلس‌ درس‌ دائر کرد.
[۱۰] ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۶، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
[۱۱] ابن جزری‌، محمد، غایةالنهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
از مهم‌ترین‌ شاگردان‌ ابن جباره‌ که‌ در قدس ‌ و دمشق‌ از او بهره‌ برده‌اند، می‌توان‌ از شمس‌ الدین‌ ذهبی‌ و علم‌الدین‌ برزالی‌ نام‌ برد.
[۱۲] ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، ج۶، ص۸۷، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.

ابن جباره‌ پس‌ از ترک‌ دمشق‌ به‌ حلب‌ رفت‌ و مدتی‌ در آن‌ شهر اقامت‌ گزید و به‌ تدریس‌ پرداخت. از شاگردان‌ مهم‌ او در این‌ دوره‌ می‌توان‌ زین‌الدین‌ ابن وردی‌ را ذکر کرد.
[۱۳] ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۶، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
در فن قرائت نیز شاگردانی‌ همچون‌ شریف‌ احمد بن قرمی‌]]]]]]]]]]، عبدالله‌ بن سلیمان‌ مراکشی، عبدالرحمان‌ بن ابی‌ بکر کرکی‌، احمد بن نحله، ابوالمعالی‌ محمد بن لبان‌ و ابواسحاق‌ ابراهیم‌ بن احمد شامی‌ تربیت‌ کرد.
[۱۴] ابن جزری‌، محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
[۱۵] ابن جزری‌، محمد، النشر فی‌ القراءات‌ العشر، ج۱، ص۶۴، به‌ کوشش‌ محمد ضباع‌، قاهره‌، مکتبة مصطفی‌ محمد.


۴ - مقام علمی



وی‌ با وجود اینکه‌ علوم‌ مختلف‌ اسلامی‌ را تحصیل‌ کرده‌ و در نحو و تفسیر نیز تألیفاتی‌ داشت‌، شهرت‌ خود را بیش‌تر مدیون‌ علم‌ قرائت‌ بود که‌ آن‌ را نزد مشایخ‌ بزرگ‌ مصر و شام‌ فرا گرفته‌ بود و در این‌ فن‌ آثار متعددی‌ نیز تألیف‌ نمود.
مجیرالدین‌
[۱۶] مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.
می‌گوید که‌ مشیخه بیت‌ المقدس‌ به‌ او منتهی‌ می‌شد. ابن وردی‌
[۱۷] ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۵، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
نیز از او به‌ عنوان‌ یک‌ فقیه‌ و اصولی‌ یاد کرده‌ است.
مذهب ‌ فقهی‌ او همچون‌ پدرش‌ « حنبلی ‌» بود.
[۱۸] ا بن رجب‌، عبدالرحمان‌، ذیل‌ طبقات‌ الحنابلة، ج۲، ص۳۴۳- ۳۸۶، به‌ کوشش‌ محمدحامد فقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۲ق‌/۱۹۵۳م‌.


۵ - وفات



ابن جباره‌ در اواخر عمر به‌ قدس‌ بازگشت‌ و سحرگاه‌ روز یکشنبه‌ ۴ رجب ‌ ۷۲۸ ق/ ۱۵ مه‌ ۱۳۲۸ م‌ همانجا بدرود حیات‌ گفت‌
[۱۹] ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۵ به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
[۲۰] ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، ج۶، ص۸۷ قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.
و در جامع‌ دمشق‌ بر او نماز غائب‌ خوانده‌ شد.
[۲۱] مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.


۶ - آثار خطی‌



۱. شرح الرائیه شرح‌ عقیلة اتراب‌ القصائد فی‌ أسنی‌ المقاصد معروف‌ به‌ شرح‌ الرائیه‌، متن‌ این‌ کتاب‌ قصیده رائیه‌ در رسم‌ الخط مصحف‌ از شاطبی‌ است.
[۲۲] ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، ج۳، ص۳۷۳، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
ابن جزری‌ شرح‌ رائیه‌ را نیکو‌تر و مفید‌تر از شرح‌ لامیّه وی‌ دانسته‌ است.
[۲۳] ابن جزری‌، محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.

۲. مختصر الکشاف‌ عن‌ حقائق‌ التنزیل‌ که‌ اختصاری‌ از تفسیر کشاف‌ زمخشری‌ است. نسخه‌ای‌ از مجلد اول‌ آن‌ از فاتحة الکتاب ‌ تا پایان‌ سوره انعام‌ در کتابخانه ظاهریه‌ موجود است.
[۲۴] ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، ج۳، ص۴۰۳، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
احتمال‌ می‌رود که‌ این‌ اثر با تفسیر مقدسی‌
[۲۵] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، ج۱، ص۴۵۹، استانبول‌، ۱۹۴۳م‌.
و فتح‌ القدیر فی‌ التفسیر
[۲۶] ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، ج۲، ص۱۲۳۳، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
یکی‌ باشد. در هر حال‌ بجز حاجی‌ خلیفه‌، مجیرالدین‌
[۲۷] مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.
نیز تفسیری‌ از ابن جباره‌ را نام‌ برده‌ است.
۳. المفید فی‌ شرح‌ القصید معروف‌ به‌ شرح‌ الشاطبیة، این‌ کتاب‌ در ۴ جلد بوده‌ و شرحی‌ بر قصیدة لامیّة در قرائات‌ سبع‌ معروف‌ به‌ حرزالامانی‌ و وجه‌ التهانی‌ از شاطبی‌ است‌. و نسخه‌ای‌ کامل‌ از آن‌ شرح‌ در کتابخانه کوپریلی‌ موجود است.
[۲۸] کوپریلی‌، خطی‌، ج۲، ص۴۰۷- ۴۰۸.


۷ - آثار منسوب به او



۱. شرح‌ قصیده نونیه سخاوی‌ در تجوید
[۲۹] ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۳۰۸، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
۲. شرح‌ الفیه ابن معطی‌ در نحو
[۳۰] مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.


۸ - فهرست منابع



(۱) ابن جزری‌، محمد، غایة النهایة، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
(۲) ابن جزری‌، محمد، النشر فی‌ القراءات‌ العشر، به‌ کوشش‌ محمد ضباع‌، قاهره‌، مکتبة مصطفی‌ محمد.
(۳) ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
(۴) ا بن رجب‌، عبدالرحمان‌، ذیل‌ طبقات‌ الحنابلة، به‌ کوشش‌ محمدحامد فقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۲ق‌/۱۹۵۳م‌.
(۵) ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.
(۶) ا بن کثیر، البدایة.
(۷) ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
(۸) حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، استانبول‌، ۱۹۴۳م‌.
(۹) ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
(۱۰) کوپریلی‌، خطی‌؛ مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌، عمان‌، ۱۹۷۳م‌؛

۹ - پانویس


 
۱. ا بن رجب‌، عبدالرحمان‌، ذیل‌ طبقات‌ الحنابلة، ج۲، ص۳۴۳، به‌ کوشش‌ محمدحامد فقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۲ق‌/۱۹۵۳م‌.
۲. ابن جزری‌، محمد، غایةالنهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
۳. ابن کثیر، البدایة، ج۱۴، ص۱۴۲.
۴. ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، ج۶، ص۸۷، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.
۵. ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، ج۲، ص۴۰۵، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
۶. ابن جزری‌، محمد، غایةالنهایة،ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
۷. ابن حجر، احمد، ج۱، ص۳۰۷، الدرر الکامنة، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
۸. ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۳۰۷، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
۹. مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۸- ۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.
۱۰. ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۶، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
۱۱. ابن جزری‌، محمد، غایةالنهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
۱۲. ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، ج۶، ص۸۷، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.
۱۳. ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۶، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
۱۴. ابن جزری‌، محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
۱۵. ابن جزری‌، محمد، النشر فی‌ القراءات‌ العشر، ج۱، ص۶۴، به‌ کوشش‌ محمد ضباع‌، قاهره‌، مکتبة مصطفی‌ محمد.
۱۶. مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.
۱۷. ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۵، به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
۱۸. ا بن رجب‌، عبدالرحمان‌، ذیل‌ طبقات‌ الحنابلة، ج۲، ص۳۴۳- ۳۸۶، به‌ کوشش‌ محمدحامد فقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۲ق‌/۱۹۵۳م‌.
۱۹. ابن وردی‌، زین‌الدین‌ عمر، تتمة المختصر فی‌ اخبار البشر، ج۲، ص۴۰۵ به‌ کوشش‌ احمد رفعت‌ بدراوی‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/۱۹۶۹م‌.
۲۰. ا بن عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، ج۶، ص۸۷ قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/۱۹۳۲م‌.
۲۱. مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.
۲۲. ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، ج۳، ص۳۷۳، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
۲۳. ابن جزری‌، محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ ک‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌/ ۱۹۳۲م‌.
۲۴. ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، ج۳، ص۴۰۳، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
۲۵. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون‌، ج۱، ص۴۵۹، استانبول‌، ۱۹۴۳م‌.
۲۶. ظاهریه‌، خطی‌ (علوم‌ القرآن‌، ج۲، ص۱۲۳۳، علوم‌ القرآن‌ الکریم‌).
۲۷. مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.
۲۸. کوپریلی‌، خطی‌، ج۲، ص۴۰۷- ۴۰۸.
۲۹. ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۳۰۸، به‌ کوشش‌ محمد عبدالمعید خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌.
۳۰. مجیرالدین‌، قاضی‌ ابوالیمن‌، الانس‌ الجلیل‌،ج۲، ص۲۵۹، عمان‌، ۱۹۷۳م‌.


۱۰ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جباره»،ج۳، ص۱۰۲۱.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.